Την αποκαλούν «θάλασσα της ελιάς», μια έκταση 70 εκατομμυρίων ελαιόδεντρων που απλώνονται στον ορίζοντα προς κάθε κατεύθυνση στην επαρχία Χαέν στην νότια Ισπανία. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό τοπίο που όμως, εκτός από τις ελιές, η γη είναι ουσιαστικά νεκρή, με ελάχιστα λουλούδια, πουλιά ή πεταλούδες.
Όλα αυτά θα μπορούσαν να αλλάξουν μετά την αξιοσημείωτη επιτυχία ενός έργου που δίνει νέα ζωή στην περιοχή της Ανδαλουσίας.
Ένα αναγεννητικό γεωργικό μοντέλο. Το 2016, με οικονομική υποστήριξη από το πρόγραμμα Life της ΕΕ, επιλέχθηκαν 20 αγροκτήματα ελιάς στην περιοχή για να υιοθετήσουν ένα αναγεννητικό γεωργικό μοντέλο, επιτρέποντας τη χλόη και τα αγριολούλουδα να ανθίζουν ανάμεσα στα δέντρα. Φυτεύτηκαν διάφορα τοπικά είδη, τοποθετήθηκαν κιβώτια φωλιών και δημιουργήθηκαν λίμνες για να ενθαρρύνουν τη ζωή εντόμων και πτηνών.
Στη μεγαλύτερη μελέτη στον κόσμο για την βιοποικιλότητα των ελαιώνων, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Χαέν και το ανώτερο συμβούλιο επιστημονικής έρευνας (CSIC), εταίροι στο έργο Olivares Vivos, διαπίστωσαν ότι σε τρία χρόνια, ο πληθυσμός των μελισσών στους ελαιώνες αυτούς, αυξήθηκε κατά 47%, τα πουλιά κατά 10% και οι ξυλώδεις θάμνοι κατά 172%, σε σύγκριση με 20 ελαιώνες αναφοράς. Και καθώς επέστρεψαν τα κουνέλια στην περιοχή, εμφανίστηκαν ξανά και τα αρπακτικά πουλιά.
Ανακαλύφθηκε επίσης ότι τα ζιζανιοκτόνα σκοτώνουν εκείνα τα έντομα που τρώνε τις προνύμφες της μύγας της ελιάς ( Bactrocera oleae), ένα από τα κύρια παράσιτα της καλλιέργειας. «Αυτό που κάνουμε είναι ουσιαστικά να επιστρέψουμε σε πιο παραδοσιακούς τρόπους» λέει ο Πάκο Μοντάμπες, ο οποίος καλλιεργεί 650 στρέμματα ελιές πικουάλ στην περιοχή Σιέρα Μάτζινα του Χαέν. «Το μη όργωμα ανάμεσα στα δέντρα κάνει καλύτερη την κατακράτηση νερού, προκαλεί λιγότερη διάβρωση και απορροές μετά από δυνατή βροχή. Η φυτική κάλυψη κάνει το έδαφος να λειτουργεί σαν σφουγγάρι και να απορροφά τη βροχή».
Η πρωτοβουλία αυτή ξεκίνησε μετά από περιβαλλοντικές αλλά και οικονομικές ανησυχίες, λέει ο Χοσέ Εουτζένιο Γκουτιέρες, του οργανισμού διατήρησης SEO Birdlife, συντονιστής του έργου. Οι καλλιεργητές ανησυχούσαν για τη διάβρωση του εδάφους και την έλλειψη βιοποικιλότητας, αλλά υπέφεραν και οικονομικά καθώς η παγκόσμια υπερβολή ελαιολάδου ώθησε τις τιμές κάτω από το κόστος παραγωγής. Συχνά οι μόνοι άνθρωποι που κέρδιζαν ήταν στο εργοστάσιο εμφιάλωσης και οι λιανοπωλητές.
Η προσέγγιση Olivares Vivos είναι μια στρατηγική με κέρδος για όλους: η βιοποικιλότητα ευδοκιμεί ενώ το ελαιόλαδο έχει πιστοποιηθεί ότι έχει παραχθεί σε συνθήκες που αυξάνουν την βιοποικιλότητα, αντί να πιστοποιείται απλά ως «βιολογικό», προσδίδοντάς του προστιθέμενη αξία. «Μπορείς να το αποθηκεύεις ακόμη και σε πλαστικό δοχείο και να εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται ως βιολογικό» λέει ο Γκουτιέρες. «Χρειάστηκε να δημιουργήσουμε σήμανση που να εγγυάται ότι το προϊόν παράγεται μέσω της αναγεννητικής γεωργίας».
Και καθώς οι καλλιεργητές εξοικονομούν χρήματα από αυτά που θα έδιναν για ζιζανιοκτόνα και φυτοφάρμακα και μπορούν να πουλήσουν το λάδι τους σε καλύτερη τιμή, το πρόγραμμα δεν φαίνεται να πέρασε απαρατήρητο στην περιοχή. Ο Γκουτιέρες λέει, ότι περισσότεροι από 600 καλλιεργητές έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον να υιοθετήσουν αυτό το μοντέλο καλλιέργειας.
Πώς εφαρμόζεται στην αμπελουργία. Και η ιδέα αυτή έχει ήδη απογειωθεί στην επιχείρηση κρασιού. Ορισμένοι μικρότεροι αμπελώνες έχουν υιοθετήσει αναγεννητικές πρακτικές, αλλά τώρα στο παιχνίδι μπαίνουν και οι μεγάλοι οινοποιοί. Στην αμπελουργική περιοχή Πενέντες, 750 χιλιόμετρα βόρεια του Χαέν, ο Torres, ο μεγαλύτερος οινοποιός της Ισπανίας, υιοθετεί την αναγεννητική προσέγγιση καθώς αναζητά τρόπους για να μειώσει το αποτύπωμα άνθρακα.
«Παρόλο που έχουμε πιστοποιηθεί ως βιολογική αμπελουργία στα περισσότερα αμπέλια μας, υπήρχε η αίσθηση ότι δεν κάναμε αρκετά» λέει ο Μιγκέλ Τόρρες, η πέμπτη γενιά στη διοίκηση του οινοποιείου.
Παραδοσιακά, η γη οργώνεται ανάμεσα στα αμπέλια για να ξεφορτωθούν τα ζιζάνια και να ανοίξει το έδαφος στη βροχή. Ωστόσο, εκτός από τη συμβολή στη διάβρωση, αυτό οδηγεί σε έλλειψη βιοποικιλότητας και φτωχό έδαφος, το οποίο στη συνέχεια, χρειάζεται θρεπτικά συστατικά, τα οποία αναπληρώνονται τεχνητά.
Αμπελώνες του οινοποιείου Torres. «Οι κανόνες της βιολογικής αμπελουργίας δεν αναφέρουν καν το αποτύπωμα άνθρακα, οπότε μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τρακτέρ, όσο θέλετε. Εμείς όμως σκεφτήκαμε: πρέπει να μειώσουμε τις εκπομπές μας, αλλά πρέπει επίσης να απορροφήσουμε CO2», λέει ο Τόρες.
Ο παραγωγός μείωσε το αποτύπωμα άνθρακα κατά 34% το μπουκάλι και στοχεύει στο 60%, κυρίως μέσω μέτρων ενεργειακής απόδοσης που εισήχθησαν κατά τη διαδικασία της οινοποίησης. «Ο στόχος μας είναι να σταματήσουμε το όργωμα» λέει. «Όταν οργώνεις, φέρνεις οργανικό υλικό στην επιφάνεια και μετά οξειδώνεται, οπότε, ό,τι είχατε αποθηκεύσει μπαίνει στην ατμόσφαιρα. Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να μιμηθούμε τη φύση όσο το δυνατόν περισσότερο, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να δώσουμε ξανά ζωή στο χώμα».
Ενώ η φύτευση βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της καταπολέμησης της κλιματικής κρίσης, εάν τα 7,4 εκατομμύρια εκτάρια αμπελώνων στον κόσμο υιοθετούσαν το αναγεννητικό μοντέλο, ο αντίκτυπος θα ήταν τεράστιος, λέει ο Τόρρες.
Σε κοντινή απόσταση, στο οινοποιείο Parés Baltà, η οινολόγος Μάρτα Κάσας, προχωράει ένα βήμα πιο πέρα. Πιστεύει ότι η αναγεννητική αμπελουργία είναι ένα σημαντικό βήμα προς την πιο ολιστική βιοδυναμική προσέγγιση, η οποία θεωρεί τα ζώα, το έδαφος και τα προϊόντα ως μέρος ενός ενιαίου, αλληλένδετου συστήματος.
«Όσο περισσότερο δίνεις στο χώμα, τόσο περισσότερο ανταποδίδει» λέει, καθώς στέκεται δίπλα σε έναν υπαίθριο φούρνο του 6ου αιώνα π.Χ. που την ενέπνευσε να φτιάξει ένα κρασί σε πήλινα αγγεία.
Το πάθος της Κάσας για τη δουλειά της συνοδεύεται από την περιέργειά της, η οποία την οδήγησε να ακολουθήσει πολλές αρχαίες ιδέες. Για παράδειγμά, ανακάλυψε ότι χρησιμοποιώντας ένα διάλυμα από το φυτό εκουιζέτο, είναι δυνατό να μειωθεί σημαντικά η ποσότητα θειικού χαλκού που ψεκάζεται στα αμπέλια για τη θεραπεία του περονόσπορου.
Ο Μοντάμπες λέει ότι έπρεπε να ξεφύγουν από τη νοοτροπία που θεωρεί οποιοδήποτε άλλο φυτό εκτός από την επιθυμητή καλλιέργεια ως ανταγωνιστή, ζιζάνιο ή mala hierba στα ισπανικά. «Τώρα ξέρουμε καλύτερα» λέει. «Τα malas hierbas κάνουν καλό».
