Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της οικονομικής κρίσης στο αστικό πράσινο

Η πληθυσμιακή εξέλιξη στις πόλεις της Ευρώπης

Οι σύγχρονες πόλεις προκύπτουν από την ανάπτυξη του βιομηχανικού καπιταλισμού κατά τον δέκατο ένατο αιώνα ως συλλογικούς χώρους που συγκεντρώνουν τον πληθυσμό για την οικονομική, πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή τους.Ένας από τους ζωτικής σημασίας χώρους στις πόλεις είναι οι δημόσιοι χώροι. Αυτοί είναι οι εξωτερικές και ανοικτές περιοχές, που οριοθετούνται από τη δημοτική η τη δημόσια γραμμή που σηματοδοτεί το τέλος της ατομικής ιδιοκτησίας. Οι «έξω» αυτοί χώροι, είναι ο κοινός χώρος, ο τόπος κατ’ εξοχήν των ανταλλαγών και της κοινωνικής συγκέντρωσης στις πόλεις.

Η ύπαρξη πρασίνου στο τεχνητό περιβάλλον της πόλης, είναι το αποτέλεσμα του ενδιαφέροντος για τη δημιουργία ευνοϊκότερου περιβάλλοντος για την ανθρώπινη ζωή, την αναζήτηση και την ανάπτυξη άγριων ειδών που συμβάλλουν στην προστασία και την αναψυχή. Έτσι, το αστικό πράσινο είναι μια δημόσια υπηρεσία, που επιτρέπει την ανάπτυξη και την ενίσχυση της κοινωνικής ζωής στον αστικό χώρο.Η αστικοποίηση οδηγεί ένα ποσοστό του πληθυσμού της γης, αυξανόμενο συνεχώς, να ζει σε πόλεις.

Στην Ευρώπη αναμένεται ότι περίπου τα τρία τέταρτα του πληθυσμού της θα ζουν σε αστικές περιοχές μέχρι το 2020. Το Λονδίνο συνεχίζει να μεγαλώνει. Ο πληθυσμός του αναμένεται να είναι περίπου 11 εκατομμύρια μέχρι το 2050.Η αστική διαβίωση περιορίζει την πρόσβαση στη φύση και μπορεί να αυξήσει την έκθεση σε ορισμένους περιβαλλοντικούς κινδύνους, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση και η ηχορύπανση. Πολλές αστικές περιοχές αντιμετωπίζουν αυξανόμενη πίεση από την επέκταση των πληθυσμών, περιορισμένους πόρους και αυξανόμενες επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή. Αυτές οι προκλήσεις πρέπει να αντιμετωπιστούν προκειμένου οι πόλεις να παρέχουν υγιή και βιώσιμα περιβάλλοντα διαβίωσης. \

Οι πράσινοι χώροι και άλλες λύσεις βασισμένες όμως στη φύση, προσφέρουν καινοτόμες προσεγγίσεις για την αύξηση της ποιότητας των αστικών περιοχών, την ενίσχυση της τοπικής ανθεκτικότητας και την προώθηση βιώσιμων τρόπων ζωής, βελτιώνοντας τόσο την υγεία όσο και την ευημερία των κατοίκων στις πόλεις.

Οι πόλεις είναι γενικά θερμότερες και πιο μολυσμένες από τις μη αστικές περιοχές, καθώς οι πλακόστρωτες και ασφαλτόστρωτες επιφάνειες και οι επιφάνειες των κτιρίων απορροφούν θερμότητα, με αποτέλεσμα να οδηγούν σε αυξημένη κατανάλωση ενέργειας. Παράλληλα και η δραστηριότητα των οχημάτων και των ανθρώπων παράγει απόβλητα και αιωρούμενα σωματίδια. Αυτά έχουν τεράστιες αρνητικές συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία, αλλά ένα πυκνό αστικό πράσινο στη πόλη μπορεί να συμβάλει στη μείωση αυτών των κινδύνων. Ο ρόλος που διαδραματίζει το αστικό πράσινο μπορεί να καταστήσει τις πόλεις ζωντανές. Είναι δε καλά τεκμηριωμένος και η αυξημένη αναγνώριση των πολλαπλών πλεονεκτημάτων που παρέχει το αστικό πράσινο συμβάλλει στην τόνωση του ενεργού σχεδιασμού και διαχείρισης στην πόλη από ένα υγιές αστικό πράσινο.

Τα πάρκα και τα άλση, οι πλατείες, οι παιδικές χαρές ή η κάθε μορφής βλάστηση σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους αποτελούν κεντρική συνιστώσα αυτών των προσεγγίσεων και μπορούν να συμβάλουν ώστε:

Οι κάτοικοι των αστικών περιοχών να έχουν επαρκείς ευκαιρίες για έκθεση στη φύση.

-Η αστική βιοποικιλότητα να διατηρείται και προστατεύεται.

-Οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι να μειώνονται όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση ή ο θόρυβος.

-Οι επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων (καύσωνες, ακραίες βροχοπτώσεις ή πλημμύρες) να μετριάζονται ·

-Να βελτιώνεται η ποιότητα της αστικής διαβίωσης.

-Να βελτιώνεται η υγεία και η ευημερία των κατοίκων.

Ο αστικός πράσινος χώρος είναι ένα στοιχείο της “πράσινης υποδομής”. Είναι ένα σημαντικό μέρος των δημόσιων ανοικτών χώρων και των κοινών υπηρεσιών που παρέχονται από μια πόλη και μπορεί να χρησιμεύσει ως περιβάλλον προαγωγής της υγείας όλων των μελών της αστικής κοινότητας. Είναι επομένως απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι οι δημόσιοι χώροι πρασίνου, είναι εύκολα προσπελάσιμοι για όλες τις ομάδες του πληθυσμού και κατανέμονται δίκαια εντός της πόλης.

Οι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι αποδόσεις των πράσινων υποδομών παρακολουθούνται στενά με την πυκνότητα που έχουν –πράγμα που σημαίνει, ότι οι μεγαλουπόλεις έχουν πολλά να κερδίσουν

Το αστικό πράσινο υπό το καθεστώς της Κλιματικής Αλλαγής και της Οικονομικής Κρίσης

Η κλιματική αλλαγή έχει αρνητικές επίδραση στο αστικό πράσινο, με τις υψηλές θερμοκρασίες που επικρατούν τα τελευταία χρόνια στις πόλεις, οι καύσωνες έχουν μεγαλύτερη χρονική διάρκεια και θερμοκρασίες κυμαίνονται πάνω από 400, παράλληλα οι ισχυροί άνεμοι τις σαρώνουν. “Η μέση ετήσια μέση θερμοκρασία επιφάνειας του αέρα αυξήθηκε κατά 1,8 ° F (1,0 ° C) τα τελευταία 115 χρόνια (1901-2016). Αυτή η περίοδος είναι πλέον η θερμότερη στην ιστορία του σύγχρονου πολιτισμού.

Τα τελευταία χρόνια έχουν δει και ακραίες καιρικές συνθήκες που σχετίζονται με το κλίμα και τα τελευταία τρία χρόνια ήταν τα πιο θερμότερα χρόνια για τον κόσμο. Αυτές οι τάσεις αναμένεται να συνεχιστούν σε σχέση με τα κλιματικά χρονοδιαγράμματα.https://science2017.globalchange.gov/

Οι ισχυροί άνεμοι λοιπόν, η έντονη βροχή, η ξηρασία, η υπερβολική ζέστη με τους καύσωνες και η παγωνιά είναι φαινόμενα που πιθανό να προκύψουν με μεγαλύτερη συχνότητα τα επόμενα χρόνια με την κλιματική αλλαγή. Σε ένα αστικό κέντρο, τα πράγματα έχουν διαταραχθεί τόσο πολύ που είναι πολύ πιο δύσκολη η εγκατάσταση βλάστησης να αποδίδει τόσο καλά, όπως πριν από 50 χρόνια.

Αποτέλεσμα οι σφοδροί άνεμοι με υψηλές ταχύτητες ξεριζώνουν δέντρα ή σπάνε τα κλαδιά τους και η πυροσβεστική υπηρεσία και οι Δήμοι είναι σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, πραγματοποιώντας επιχειρήσεις, που αφορούν πεσμένα δέντρα και μεγάλα κλαδιά.Αποτέλεσμα να προκαλούν μεγάλες υλικές ζημιές , ατυχήματα η σε μερικές περιπτώσεις τον θάνατο. Οι αρχές όταν επικρατούν αυτές οι συνθήκες αυτές τότε πρέπει να καλέσουν τους κατοίκους να παραμένουν στα σπίτια τους ή όταν βγαίνουν έξω να αποφεύγουν τα μέρη όπως πάρκα, πλατείες και δρόμους με δέντρα.

Το αστικό πράσινο βάλλεται έτσι, με αποτέλεσμα το καλοκαίρι να καταπονείται από τις υψηλές θερμοκρασίες και σε συνέχεια από τους ισχυρούς ανέμους. Η βλάστηση έχει σοβαρό πρόβλημα, αλλά αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι για τα δέντρα και αυτά που βρίσκονται στις δενδροστοιχίες.

Τα φαινόμενα όπως της «θερμικής νησίδας» στις πόλεις της νότιας Ελλάδας δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ένα κλίμα πολύ ζεστό με αρνητική επίδραση για την άνεση της βλάστησης, ιδιαίτερα σε αυτή που βρίσκεται στους δρόμους, αντίθετα στις πόλεις της Β. Ελλάδας έχουμε αρνητική επίδραση με τη ρήξη αλατιού για την αντιμετώπιση του χιονιού. Το αλάτι βλάπτει το χειμώνα διότι το έδαφος υποβαθμίζεται και υποφέρει το ριζικό σύστημα και η λήψη θρεπτικών ουσιών. Συχνά τα φυτά οδηγούνται σε σοκ.

Οι πόλεις στη χώρα μας άρχισαν να φυτεύουν δέντρα στους δρόμους στις αρχές της δεκαετίας του 1900, παρά το γεγονός ότι έλειπε εκπαίδευση η γνώση και οι πρακτικές, στη κηποτεχνία στους αρμόδιους επιστήμονες αλλά και στο τεχνικό προσωπικό.Τα περισσότερα από τα δέντρα στους δρόμους είναι μικρά και χαμηλού ύψους, γίνεται ενίοτε και χρήση θάμνων, ενώ τα υψηλά έχουν μέση διάμετρο κορμού 15-20 εκατοστά, πολύ μικρότερη από τις συνιστώμενες ιδίως στα πεζοδρόμια με μεγάλο πλάτος. Μεγαλύτερης διαμέτρου κορμοί μπορεί να απορροφήσουν πιο πολύ την ατμοσφαιρική ρύπανση και να παρέχουν περισσότερη κάλυψη με τα φύλλα τους στην πόλη.

Μέρος του προβλήματος που αντιμετωπίζουν οι πόλεις σήμερα, παράλληλα με την κλιματική αλλαγή, είναι και η διάθεση χώρου για την ανάπτυξη των δέντρων στους δρόμους η οποία επιτείνει το πρόβλημα. Στις Ευρωπαϊκές πόλεις προσπαθούν τώρα να διαφοροποιήσουν το διαθέσιμο χώρο για τις δενδροστοιχίες. Έτσι ώστε να υπάρχουν πολλά περιθώρια για την ανάπτυξη νέων δέντρων.

Εικόνα 10. (1900. Η οδός Σταδίου με τις ακακίες στη μέση. Από την τοποθεσία Η ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ ΧΤΕΣ) Εικόνα 11. (Η οδός Πατησίων το 1906 (Αρχείο ΕΛΙΑ) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΒΟΛΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΑΘΗΝΑ – ΕΛΛΑΔΑ Εδώ Αθήναι. Ταξίδι στο χρόνο)

Τα νέα δέντρα στους δρόμους, με την ανανέωση της βλάστησης, επειδή έχουν φυτευτεί στο συμπιεσμένο χώμα που περιβάλλεται από πλακόστρωτες επιφάνειες, αυτό λειτουργεί ανασταλτικά και κάνουν αγώνα συχνά για την απορρόφηση του νερού. Είναι πολύ πιο δύσκολο να αναπτυχθεί ένα δέντρο σε ένα αστικό τοπίο τώρα από ό, τι ήταν αυτό στο παρελθόν.

Η πόλη πρέπει κάνει περισσότερα για να διατηρήσει τις περιπτώσεις των μεγάλων ώριμων δέντρων της, τα οποία επίσης παρέχουν περισσότερα σημαντικά οφέλη, αντί να ασχοληθούμε με τη φύτευση μικρότερων δέντρα. Τα οποία δεν πρόκειται ποτέ να φτάσουν το μέγεθος των ώριμων δέντρων μας που έχουμε τώρα σε ορισμένες περιοχές.Καθώς οι πόλεις προσπαθούν να επεκτείνουν την επιφάνεια τους λόγω αστικοποίησης, όπως προαναφέρθηκε, τα λάθη του παρελθόντος δείχνουν γιατί ο έξυπνος σχεδιασμός, η επιλογή των φυτών στις μελέτες πρασίνου και η διαχείριση του αστικού πρασίνου είναι βασικό θέμα για τα επόμενα χρόνια.

Να επισημάνουμε πως οι πόλεις είναι ήδη ένας εχθρικός χώρος για να αναπτυχθούν τα δέντρα. Η διαπίστωση ότι τα δέντρα θα είναι ανθεκτικά αποτελεί προτεραιότητα επιλογής στο σχεδιασμό για την κάθε πόλη. Αυτά πρέπει να είναι εξοικειωμένα με το τοπικό κλίμα και το οικοσύστημα, με ενδημικά είδη που έχουν ζώνη εξάπλωσης την συγκεκριμένη περιοχή. Επιπλέον συχνά απαιτείται ανθεκτικότητα για να αντέξουν στο αστικό περιβάλλον.

Αυτός είναι ο λόγος που πρέπει αναπτύσσουμε στο αστικό πράσινο ποικιλότητα ειδών. Έτσι π.χ. τα δέντρα θα έχουν γενικά ισχυρότερη την ικανότητα να επιβιώνουν από την επιλογή μοναδικού είδους στην κάθε περιοχή, διότι τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν με το κλίμα.

Ο ρόλος των Γεωτεχνικών πρασίνου

Ο ρόλος των μελετητών πρασίνου είναι πιο δύσκολος στα έργα πρασίνου, διότι η λήψη πολλών περιβαλλοντικών παραγόντων μας οδηγεί στη κατασκευή πολλών υποδομών για την στήριξη της κάθε μορφής πρασίνου.

Σκοπός των Γεωτεχνικών και όχι μόνο, είναι και πρέπει να είναι, η πόλη να αποκτήσει πράσινο και επειδή δεν υπάρχουν στο αστικό ιστό ελεύθεροι χώροι, να επεκτείνει τις δενδροστοιχίες της και αυτές να έχουν την ιδιότητα να είναι πυκνές και να έχουν πυκνό το φύλλωμα τους και να αθροίζεται σε μεγάλη επιφάνεια. Αποτέλεσμα τα δέντρα να δημιουργήσουν θόλο με την συγκόμωση τους και έτσι να αντιμετωπίσουμε τις αντίξοες συνθήκες στη πόλη ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες που η ζέστη είναι αφόρητη.

Τα λάθη, η αγνοία του παρελθόντος μας και οι βίαιες σημερινές συνθήκες στο κλίμα, μας δείχνουν γιατί η επιλογή των δέντρων και ο έξυπνος σχεδιασμός είναι το θέμα για τα επόμενα χρόνια.”

Το πρόβλημα για τους Γεωτεχνικούς μελετητές πρασίνου, είναι ότι δεν υπάρχει κανένα φυτό-θαύμα για την πόλη. Φυτό που να είναι ανθεκτικό στην ξηρασία και στις καταιγίδες και στους ισχυρούς ανέμους. Τα Γεωπονικά Πανεπιστήμια σε συνεργασία με την Ένωση Φυτvριούχων αλλά και με τα δημόσια φυτώρια όπως τα δασικά, θα πρέπει να πειραματιστούν για ανθεκτικά φυτά λόγω της κλιματικής αλλαγής και ιδίως με είδη δέντρων που προορίζονται για φύτευση στους δρόμους της πόλης . Διότι είναι σημαντικό για τις δεντροστοιχίες στους δρόμους να έχουμε ανθεκτικά είδη δέντρων.

Οι Δήμοι του Καναδά ελπίζοντας ότι μπορούν να προσαρμοστούν σε μια αύξηση της θερμοκρασίας με την αλλαγή του κλίματος πειραματίζονται για το «εύρος αντοχής» της βλάστησης. Κάνουν σποροσυλλογή από τα φυτά της τοπικής χλωρίδας. Τα φυτά αυτά όμως θα είναι ευάλωτα στις προσβολές και τις ασθένειες , ισχυρίζονται ορισμένοι επιστήμονες. Το ερώτημα η κρίση θα φέρει καινοτομίες;

Η αντίδραση της φύσης στην αλλαγή των περιβαλλοντικών συνθηκών

Στην Γερμανία η έρευνα μας έδειξε ότι η αλλαγή του κλίματος επηρεάζει τις εποχές και, συνεπώς, τη ζωή των φυτών, των ζώων και των ανθρώπων.

Από την προσεκτική μέτρηση των δεδομένων, η χρονική στιγμή των χαρακτηριστικών σταδίων βλάστησης και η αντίδραση της φύσης στην αλλαγή των περιβαλλοντικών συνθηκών. Είναι σαφές ότι η αλλαγή του κλίματος επηρεάζει τις εποχές και, συνεπώς, τη ζωή των φυτών, των ζώων και των ανθρώπων.

*dasarxeio

Μανώλης Καπάνταης,

Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος,