H δεύτερη ζωή των καμένων δένδρων
Ο αρχαίος ελαιώνας της Άμφισσας μετρά τρεις χιλιετίες ζωής και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του λεγόμενου δελφικού τοπίου. Ξεκινά από τη ρίζα του Παρνασσού και απλώνεται μέχρι την ποδιά του Κορινθιακού κόλπου. Εικάζεται ότι πρώτοι οι Πελασγοί φύτεψαν τα πρώτα ελαιόδεντρα, ενώ ευρήματα στην περιοχή αποδεικνύουν ότι η παρατηρείται συλλογή ελαιοκάρπου από τη νεολιθική εποχή. Ο ελαιώνας προστατεύεται από την Ουνέσκο και χαρακτηρίζεται «παραδοσιακός» και «προστατευμένος» από το 1981.
Τα νεότερα χρόνια, ο αρχαίος ελαιώνας της Άμφισσας, πληγώθηκε δύο φορές, το 2013, όταν μία πυρκαγιά κατέστρεψε σχεδόν 60.000 δέντρα και το 2022, μια άλλη πυρκαγιά, αυτή τη φορά στην «καρδιά» του, άφησε πίσω της 90.000 καπνισμένα κουφάρια.
Το καλοκαίρι εκείνο του 2022, μία πολυσχιδής καλλιτέχνιδα, που γεννήθηκε στην Πράγα, μεγάλωσε στη Λαμία, σπούδασε αρχιτεκτονική στον Βόλο και τα τελευταία 17 χρόνια ζει στη Βιέννη, βρέθηκε να περιπλανιέται για μέρες στον καμένο ελαιώνα και να συνομιλεί με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο με τα δέντρα.
Η Άννα Βάσωφ είναι μία ιδιαίτερη περίπτωση καλλιτέχνη. Έχει διανύσει άπειρα χιλιόμετρα σε όλο τον κόσμο, συμμετείχε σε δεκάδες εκθέσεις, έχει αποσπάσει δεκάδες καλλιτεχνικά βραβεία και συνεχίζει το παραγωγικό έργο της άλλοτε με γλυπτά και εγκαταστάσεις (installations) που κοσμούν τον δημόσιο χώρο, άλλοτε με video art, animation και πειραματικές ταινίες.
Με αφορμή την καλλιτεχνική εργασία της στον αρχαίο ελαιώνα της Άμφισσας και τη συμμετοχή της ταινίας της «Η δεύτερη ζωή των καμένων δέντρων» στο 29ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας-Νύχτες Πρεμιέρας, το ERTNEWS συζητά με την Άννα Βάσωφ για την ιδέα του καλλιτεχνικού σχεδίου της αλλά και για τη θέση του καλλιτέχνη στη σύγχρονη καλλιτεχνική πραγματικότητα.
H δεύτερη ζωή των καμένων δένδρων
–Πώς γεννήθηκε η ιδέα για αυτό το σχέδιο, ένα animation, σε έναν καμένο αρχαίο ελαιώνα;
-Από τον ελαιώνα της Άμφισσας περνάω πολύ συχνά γιατί είναι ο δρόμος προς το χωριό που μένει η γιαγιά μου, όταν έμαθα ότι καίγεται, είχα αρχικά φοβηθεί και μετά με έπιασε ένα υπαρξιακό άγχος που με πιάνει κάθε φορά που γίνονται τέτοιες φυσικές καταστροφές. Όταν όμως πραγματικά είδα το καμένο ελαιώνα με τα μάτια μου, ανακάλυψα κάτι που δεν το περίμενα, τα καμένα κουφάρια είχαν μορφές. Δεν έμοιαζαν με δέντρα είχαν μεταμορφωθεί σε παράξενες σκοτεινές φιγούρες. Αυτό, μετά από συζητήσεις με ντόπιους κατοίκους, ανακάλυψα ότι δεν ήμουν η μόνη που το παρατήρησε. Άλλος έβλεπε στα δέντρα γυναικείες φιγούρες άλλος έβλεπε ζώα, άλλος τέρατα. Έτσι αποφάσισα να κάνω αυτή τη μικρού μήκους ταινία και με απλές μεθόδους animation να δώσω κίνηση και ήχο σε αυτές τις δέντρινες φιγούρες.
-Ποιά ήταν τα συναισθήματά σου όταν βρέθηκες για πρώτη φορά μέσα στον ελαιώνα και πώς ένοιωθες όταν πια άρχισες να εξετάζεις τις λεπτομέρειες και να κινηματογραφείς; Αλήθεια, τι μπορεί να λένε τα δέντρα όταν ζωντανεύουν ξανά;
-Πέρασα τέσσερις μέρες μέσα στον καμένο ελαιώνα παρατηρώντας τα καμένα δέντρα βλέποντας μορφές. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται παρειδωλία. Αυτό είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο ένα εξωτερικό ερέθισμα εκλαμβάνεται εσφαλμένα ως αναγνωρίσιμο. Συνήθως τα παιδιά το εξασκούν και το εκφράζουν. Ένα παράδειγμα παρειδωλίας είναι η αναγνώριση προσώπων στα σύννεφα. Το Τεστ Ρόρσαχ είναι μια εφαρμοσμένη διαδικασία παρειδωλίας και χρησιμοποιείται για την κατανόηση του ψυχισμού. Εγώ κάπως χρησιμοποίησα αυτή την διαδικασία στα καμένα δέντρα όχι για να εκφράσω ένα συγκεκριμένο μήνυμα αλλά για να αφήσω τις μορφές να αντλήσουν τα μηνύματα από το ψυχισμό των θεατών. Επίσης μου ταιριάζει να γεννηθούν μέσα από την καταστροφή, ζόμπι και μορφές στον αιωνόβιο κάμπο της Άμφισσας κάτω από τον βράχο των Δελφών και υπό το βλέμμα της Πυθίας.
H δεύτερη ζωή των καμένων δένδρων
-Η καταστροφή ενός αρχαίου ελαιώνα είναι μια βαθιά πληγή για την τοπική κοινωνία. Σήμερα που τα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής εμφανίζονται όλο και πιο πυκνά στον δημόσιο διάλογο, ποιος είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη; Μπορεί ένα καλλιτεχνικό έργο να επηρεάσει ή να αλλάξει τις συνειδήσεις όσων αποφασίζουν για το μέλλον μας;
-Νομίζω ότι η καταστροφολογική προσέγγιση της κλιματικής αλλαγής δεν βοηθάει τους ανθρώπους να δράσουν. Μπαίνουν σε μια μοιρολατρική λογική που πιο πολύ θυμίζει τιμωρητικές και θεολογικές θεωρίες. Μια πιο υπαρξιακή αντιμετώπιση πιστεύω μπορεί να φέρει πιο πολλά αποτελέσματα. Δηλαδή σε τοπικό επίπεδο να μάθουμε να οργανώνουμε και να απαιτούμε πολιτική προστασία και παράλληλα να μάθουμε τι είναι κλιματική αλλαγή και που οφείλεται πραγματικά. Να πιέσουμε για μείωση των ρύπων και ριζικές αλλαγές στο τροπο που δομείται το οικονομικό σύστημα, να αρχίσουμε να μιλάμε ανοιχτά για μια αποανάπτυξη του πλανήτη.
Οι καλλιτέχνες για μένα έχουν το πλεονέκτημα της ελεύθερης παρατήρησης και είναι κρίμα κάποιος να το περιορίσει αυτό για να στήσει ένα επάγγελμα ή προωθήσει ένα σκοπό, όσο και σημαντικός και όσο ιερός και αν είναι αυτός. Εγώ όταν ξεκινάω κάποιο καινούργιο έργο, θέλω να ξεκινάω από το μηδέν, να μη ξέρω τίποτα, να μην έχω καλλιτεχνικές στρατηγικές, δεν θέλω να πείσω κανέναν για τίποτα. Θέλω να αφήσω την παρατήρηση ελεύθερη να με οδηγήσει σε ανακαλύψεις. Νομίζω το πιο ωραίο πράγμα που συμβαίνει είναι να μπορέσει κάποιος ξαφνικά, κάτι που το είχε πάντα μπροστά του και το είχε ορίσει η αγνοήσει, να το δει από μια άλλη οπτική. Αυτό νομίζω πραγματικά είναι κάτι που μπορεί να προσφέρει η τέχνη σε προσωπικό, συναισθηματικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.
-Ποιος είναι ο μέσος χρόνος προετοιμασίας και εκτέλεσης των σχεδίων σου; Επιστρέφεις στα έργα σου, αλλάζεις κάτι από αυτά;
-Το καλλιτεχνικό μου έργο μπορεί να πάρει την μορφή βίντεο, ταινίας, αντικείμενο, γλυπτό σε δημόσιο χώρο, οτιδήποτε μπορώ να φτιάξω. Η θεματολογία είναι το οτιδήποτε υπάρχει στην καθημερινή ζωή και μου προκαλεί περιέργεια. Κάποια έργα τα δουλεύω για πολλούς μήνες και κάποια μέσα σε λίγες ώρες τα έχω αρχίσει και τελειώσει. Ξέρω ότι ο χρόνος ή η διάσταση ή το πόσα χρήματα θα στοιχίσει ένα έργο δεν παίζουν τόσο μεγάλο ρόλο στην ουσία του. Μπορεί να δουλεύω ένα χρόνο κάτι και να έχω επενδύσει όλα μου τα χρήματα και την ενέργεια μου σε αυτό και να βγει λιγότερο ενδιαφέρον από κάτι που θα κάνω μέσα σε μια ώρα βάζοντας δύο πράγματα το ένα δίπλα στο άλλο. Αλλά μπορεί και όχι. Αυτό είναι κάτι στην τέχνη που με βασανίζει αλλά και από την άλλη το απολαμβάνω γιατί μου προπονεί την ελευθερία της παρατήρησης.
Δεν μου αρέσει να ξαναδουλεύω παλαιότερα έργα. Πάντα όλα έχουν ατέλειες. Αλλά μου αρέσει η ιδέα ότι κάτι ολοκληρώνεται και μετά αρχίζει κάτι άλλο, άγνωστο.
-Ποιο είναι το πιο δύσκολο έργο που υλοποίησες μέχρι σήμερα και γιατί θα το χαρακτήριζες “δύσκολο”;
-Το πιο δύσκολο έργο το κάνω αυτήν την περίοδο. Γυρίζω ένα ντοκιμαντέρ σε ένα Hospice στην Αυστρία. Hospice είναι ένα μέρος που πάνε άνθρωποι που είναι πολύ βαριά άρρωστοι και δεν γιατρεύονται πια να περάσουν τις τελευταίες εβδομάδες της ζωής τους με αξιοπρέπεια. Εγώ πήγα το καλοκαίρι και έμεινα εκεί μαζί τους για να έχω μια βιωματική εμπειρία. Να μάθω γιατί αυτό το μέρος είναι για πολλούς ανθρώπους όπως και για μένα πριν πάω εκεί, ένα ταμπού. Έμαθα πάρα πολλά για τα ουσιώδη που κάπως συνειδητά απέφευγα. Ποσό ενδυναμωτικό είναι να στέκεται κάποιος κυριολεκτικά δίπλα στον αδύναμο, πόσο μας έχουν τρομοκρατήσει οι αφηγήσεις από τις ταινίες και τα δημοφιλή μέσα και πόσο δύσκολο είναι να αποδεχτούμε την κανονικότητα του αρρώστου χωρίς μιζέρια και λύπηση.
H δεύτερη ζωή των καμένων δένδρων
-Διδάσκεις στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης, έρχεσαι σε επαφή με νέους καλλιτέχνες. Ποιοι είναι οι προβληματισμοί τους στον σύγχρονο κόσμο, που κατά κύριο λόγο είναι εμπορευματοποιημένος;
-Γενικά διατυπωμένα ο κόσμος που γνωρίζω και κυκλοφορώ, είτε είναι Αυστρία είτε Ελλάδα, γυρίζει γύρω από μια επενδυτική λογική, δηλαδή εκτός από το καθαρά οικονομικό κομμάτι που αφορά λίγους, ζούμε επενδύοντας στα παιδιά μας, στις σχέσεις μας, στην εκπαίδευσή μας, στην καριέρα μας κλπ.
Ως επακόλουθο της επένδυσης περιμένουμε και κέρδος, είτε οικονομικό είτε συναισθηματικό ή κοινωνικό. Αυτή η λογική, όπως το βλέπω εγώ, έρχεται σε αντίθεση με την φυσική ροή των πραγμάτων. Στην φύση δεν υπάρχουν επενδύσεις υπάρχει μόνο ο κύκλος της ζωής. Όπως πολλοί άνθρωποι, έτσι και οι καλλιτέχνες μπαίνουν συχνά σε μια λογική επένδυσης. Ξέρω ανθρώπους που βασανίζονται γιατί δεν μπορούν κυριολεκτικά να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους και ξέρω και άλλους που βασανίζονται γιατί δεν κάλυψαν τις επενδυτικές προσδοκίες των γονιών τους ή των εφηβικών τους ονείρων. Οι περισσότεροι νομίζω είναι κάπου στο ενδιάμεσο. Γενικά ο κόσμος προβληματίζεται ατομικά. Εγώ κάπως από την φύση μου είμαι αισιόδοξα – απαισιόδοξη και πάντα βρίσκω κάτι ενδιαφέρον στο πρόβλημα, όπως επίσης δεν με πείθει πολύ η ατομικότητα του προβλήματος, της επιτυχίας ή της αποτυχίας. Όσο για την επιβίωση, από τη μία την παίρνω πολύ σοβαρά και με νευριάζει σε προσωπικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο και από την άλλη γελάω με την παραδοξότητα των συστημάτων που θεμελιώνονται στη μη-επιβίωση.
-Θα ήθελα να μας πεις ένα έργο που επίμονα βρίσκεται στο μυαλό σου αλλά δεν το έχεις σχεδιάσει ακόμα ή δεν το έχεις παρουσιάσει στο κοινό.
-Θα ήθελα να κάνω παρά πάνω ταξιδιωτικά, πειραματικά ντοκιμαντέρ. Για παράδειγμα πέρυσι έτυχε να πάω στη πόλη του Μεξικό και φέτος στο Αμμάν και στις δυο αυτές πόλεις έχουν πολύ μεγάλες εθνικές σημαίες και περηφανεύονται ότι είναι από τις μεγαλύτερες σημαίες του κόσμου. Μίλησα με έναν φίλο που λέει ότι στο Κατάρ έχουν την μεγαλύτερη ή την ψηλότερη, δεν θυμάμαι. Είμαι σίγουρη ότι και σε άλλες χώρες έχουν σημαίες πολλών τετραγωνικών μέτρων. Το βρίσκω εξαιρετικά διασκεδαστικό να ταξιδέψω σε όλες αυτές τις χώρες και να μελετήσω εξονυχιστικά όλα αυτά τα σχέδια μεγαλύτερης, ψηλότερης ή μακρύτερης σημαίας.
του Θωμά Σίδερη
29o ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ – ΔΙΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ Θ’
Άννα Βάσωφ – The Second Life of Burned Trees / Η δεύτερη ζωή των καμένων δέντρων
6 Οκτωβρίου 2023, στις 5:30 το απόγευμα στον κινηματογράφο «ΙΝΤΕΑΛ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου