Η θετική συμβολή του αστικού πρασίνου στην κλιματική αλλαγή

Τα θέματα αναφορικά με την επαπειλούμενη Κλιματική Αλλαγή αποτελούν επιστημονικό πεδίο και έρευνας κυρίως των ειδικών Κλιματολόγων (παλαιό, μίκροκλιματολόγων), Μετεωρολόγων αλλά και των ειδικών της Φυσικής της Ατμοσφαίρας.

Είναι οι επιστήμονες εκείνοι που μας εφοδιάζουν με την συνεχή πληροφόρηση και γνώση του τι συνέβαινε στο παρελθόν και το τι συμβαίνει με το κλίμα του γήινου περιβάλλοντος σήμερα. Και είναι αυτοί που μας προειδοποιούν ότι αν έγκαιρα και δραστικά δεν λάβουμε τα μέτρα μας το κλίμα αλλάζει για το χειρότερο πολύ γρήγορα.

Και είναι αυτοί που μέσα από τη σπουδή και γνώση στις κλιματικές συνθήκες κινητοποιούν τις κοινωνίες και τα έθνη (Παρίσι, Πάργα κλπ) να ευαισθητοποιηθούν και να λάβουν τα ανάλογα μέτρα για τους πολλαπλούς κινδύνους που η κλιματική αλλαγή θα φέρει θυμίζοντάς μας τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Φαινόμενα δηλ. όπως αυτά της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη μας, της ανόδου της στάθμης των νερών της θάλασσας, τις εκτεταμένες ξηρασίες, το λιώσιμο των πάγων στους πόλους, τους τυφώνες, τις πυρκαγιές στα δάση που είναι τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής προς το χειρότερο.

Φαινόμενο Θερμοκηπίου
Τον αγώνα αυτό για την προστασία του κλίματος, για τη μείωση των κινδύνωναπό την κλιματική αλλαγή συμπαρίστανται και πολλοί άλλοι επιστημονικοί και κοινωνικοί φορείς προσφέροντας ο κάθε φορέας από τη σκοπιά του βοήθα με το να εντοπίζουν στον τομέα της ευθύνης τους τη συμμετοχή στο πρόβλημα αλλά και υποδεικνύοντας και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την μείωση του.

Προκειμένου λοιπόν να δούμε τη θετική συμβολή του αστικού πρασίνου στην μείωση των κινδύνων της κλιματικής αλλαγής θα ήταν σκόπιμο να διευκρινίσουμε τι εννοούμε όταν λέμε κλιματική αλλαγή, αλλά και το πώς και πόσο το αστικό πράσινο συμβάλει στη βελτίωσή της. Βλέπουμε λοιπόν ότι το κύριο συνθετικό στην κλιματική αλλαγή είναι το Κλίμα. Όταν δε λέμε Κλίμα μιας περιοχής αναφερόμαστε στις καιρικές συνθήκες που επικρατούν για την περιοχή αυτή για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα (π.χ περισσότερο από 30 χρόνια). Συνιστά δε καιρικές συνθήκες (τον καιρό) ενός τόπου το σύνολο των μετεωρολογικών συνθηκών (θερμοκρασία, βροχόπτωση, υγρασία κλπ) που επικρατούν για ένα συγκεκριμένο χρόνο (π.χ σήμερα, αύριο). Λέμε π.χ το Μεσογειακό κλίμα και αναφερόμαστε σε καιρικές συνθήκες που επικρατούν στο χώρο της Μεσογείου. Το κλίμα το διαμορφώνουν οι μεταβλητές όπως το γεωγραφικό πλάτος, η απόσταση από τη θάλασσα, το ανάγλυφο, η εδαφοκάλυψη και οι ιδιαίτερες τοπικές συνθήκες.

Ακόμα όταν περιορίζουμε το χώρο εκτίμησης του κλίματος τότε έχουμε το μικρο κλίμα για μια περιφέρεια π. χ Αττική ή το τοποκλίμα όταν αναφερόμαστε μια πόλη.

Τι όμως είναι αυτή η κλιματική αλλαγή και πως συμβαίνει;

Όλοι γνωρίζουμε ότι το κύριο αίτιο είναι τα παράγωγα του “φαινομένου του θερμοκηπίου” όπως το ονόμασε το 1822 ο Γάλλος Μαθηματικός Fourier. Eίναι δε το φαινόμενο του Θερμοκηπίου μια φυσική διεργασία. Μια διεργασία που χρειάζεται για να διατηρείται η γη μας ζεστή προκειμένου να υπάρξει ζωή και ανάπτυξη γιατί χωρίς αυτή τη διεργασία η γη αντί των 15οC μέση θερμοκρασία που έχουμε θα ήταν περίπου στους – μείον 20οC και άρα δεν θα μπορούσε να υπάρχει ζωή. Ο μηχανισμός του φαινομένου με απλά λόγια έχει ως εξής.

Η γη δέχεται συνολικά ηλιακή ακτινοβολία. Ένα μέρος της ακτινοβολίας αυτής εμποδιζόμενο από την ατμόσφαιρα και τα νέφη, επιστρέφει, ενώ ένα άλλο μέρος διέρχεται μέσα από την ατμόσφαιρα και φτάνει στη γη. Η γη θερμαινόμενη απορροφά ένα μέρος της θερμότητας ενώ ένα άλλο ποσοστό το επιστρέφει στην ατμόσφαιρα υπό μορφή υπέρυθρης ακτινοβολίας που θα έπρεπε κανονικά να διαφύγει. Δεν διαφεύγει όμως και εμποδίζεται λόγω της παρουσίας στην ατμόσφαιρα διοξειδίου του άνθρακα (CO2), μεθανίου (CH4), οξειδίων του αζώτου (NOx), και φθοριούχων αέριων που συνεχώς παραγόμενα και εκπεμπόμενα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες συναθροίζονται και δημιουργούν ένα φράγμα διαφυγής της ακτινοβολίας.

Συνέπεια αυτού είναι η μη διαφεύγουσα ακτινοβολία να επανέρχεται στη γη με συνέπεια την αύξηση της θερμοκρασίας της γης. Ίδιο με ότι δηλαδή συμβαίνει σε ένα κλειστό θερμοκήπιο από όπου η θερμότητα δεν διαπερνά το κάλυμμα και επαναδρά αυξάνοντας τη θερμοκρασία στο εσωτερικό του. Ήδη έχει μετρηθεί ότι η μέση αύξηση της θερμοκρασίας της γης έχει αυξηθεί κατά 0,5-0,6 βαθμούς Κελσίου από το 1880. Προβλέπεται να αυξάνεται σύμφωνα με τα Μοντέλα πρόβλεψης κατά 0,3 βαθμούς Κελσίου για τα επόμενα 100 χρόνια, ενώ στο τέλος του 2100 υπολογίζεται η αύξηση ότι θα είναι 1,5έως 5,8 βαθμούς Κελσίου.

Εδώ λοιπόν επικεντρώνεται η παγκόσμια κινητοποίηση στη μείωση των αρνητικών αέριων εκπομπών και κύρια του (CO2) που οι ανθρώπινες δραστηριότητες παράγουν όπως και τα άλλα αέρια του θερμοκηπίου που κατά κύριο λόγο συσσωρευόμενα στην ατμόσφαιρα αποτελούν την κύρια αιτία της παρατηρούμενης και αναμενόμενης κλιματικής αλλαγής.

Ας δούμε όμως πως το πράσινο, η βλάστηση, τα φυτά, και εδώ το αστικό πράσινο μπορούν να επηρεάσουν θετικά στην κλιματική αλλαγή.

Αστικό Πράσινο Πίνακας κατάταξης
Το πράσινο γενικά όπως αυτό των αστικών-περιαστικών περιοχών συνιστά, αναντίρρητα, το μοναδικό αυτοδύναμο απορρυπαντικό και βελτιωτικό της ποιότητας της ατμοσφαιρικής σύστασης αλλά και της ζωής συστατικό.

Επιπλέον συνιστά ένα ανοικτό φυσικό σύστημα, που όταν εγκατασταθεί, διαρκώς και χωρίς διακοπές, ενισχύει, φιλτράρει και εμπλουτίζει το φυσικό περιβάλλον της πόλης χωρίς συχνά ιδιαίτερες φροντίδες και απαιτήσεις.

Απαριθμώντας την προσφορά του πρασίνου με έμφαση στο αστικό πράσινο θα διαπιστώναμε επιγραμματικά τα παρακάτω εικοσιδύο (22) πλεονεκτήματα όπως αυτά μας δίνονται από την διεθνή Οργάνωση Δένδρα-πληθυσμός (πηγή www.treepeolple.org) ήτοι:

Συμβάλουν στην αντιμετώπιση της Κλιματικής αλλαγής
Καθαρίζουν τον αέρα
Εφοδιάζουν την ατμόσφαιρα με οξυγόνο
Δροσίζουν τους δρόμους και την πόλη
Βοηθούν στη εξοικονόμηση ενέργειας
Συμβάλουν στην οικονομία του νερού
Βοηθούν στη μη ρύπανση των νερών
Συμβάλουν στην μείωση της διάβρωσης των εδαφών
Προστατεύουν τα παιδιά από την υπεριώδη ακτινοβολία
Προσφέρουν τροφή (καρπούς)
Δρουν θεραπευτικά (γρηγορότερη η θεραπεία με θέα σε βλάστηση ασθενών )
Μειώνουν τη βιαιότητα (λιγότερη βία σε χώρους με δένδρα)
Βοηθούν στη διάκριση των εποχών
Δημιουργούν ευκαιρίες οικονομικές
Δρουν εκπαιδευτικά και για αναψυχή
Φέρνουν τους ανθρώπους της πόλης σε επικοινωνία
Αποτελούν διακριτικά στοιχεία αναγνώρισης στην πόλη
Προσφέρουν τροφή και κάλυψη για την πανίδα
Εμποδίζουν και προστατεύουν από αρνητική θέα
Προσφέρουν το ξύλο
Αυξάνουν την αξία της ιδιοκτησίας
Βοηθούν στην επιτυχία των επιχειρήσεων όπου υπάρχουν.
Ας δούμε όμως τις φυσικές διεργασίες και τους μηχανισμούς που διαθέτει το πράσινο της πόλης για να επιβιώνει και να προσφέρει όλα αυτά τα παραπάνω πλεονεκτήματα με έμφαση στη δέσμευση το αρνητικού για την κλιματική αλλαγή διοξειδίου το άνθρακα και τον εφοδιασμό της ατμόσφαιρας με το τόσο ευεργετικό οξυγόνο.

Οι φυσικές λειτουργίες του αστικού πρασίνου
Είναι γνωστό σε όλους πως τα φυτά με τους φωτοχημικούς μηχανισμούς που διαθέτουν συνιστούν φωτοσυνθετικούς αυτότροφους οργανισμούς, που με το φύλλωμά τους δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και μετατρέπουν τα ανόργανα στοιχεία σε χημικά παράγωγα.

Με καθοριστική ουσία τη χλωροφύλλη, που βρίσκεται στους χλωροπλάστες – τα πράσινα μέρη του φυτού – και διαμέσου των στομάτων των φύλλων, λαμβάνει χώρα η διακίνηση του ατμοσφαιρικού αέρα κατά τρόπο ώστε το παραγόμενο οξυγόνο, που παράγεται με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης, να διοχετεύεται στην ατμόσφαιρα, αφού προηγουμένως το εισερχόμενο με τον αέρα CO2 έχει δεσμευθεί και συνενωθεί με το υπάρχον στα φύλλα νερό (οπότε πέρα από το οξυγόνο παράγονται και σάκχαρα) σύμφωνα με την εξίσωση της φωτοσύνθεσης:

6CO2 + 6H2O + ενεργ. → C6H12O6 + 6O2

Αντίθετα κατά την διάρκεια της νύχτας και μέσω της διαδικασίας της αναπνοής συμβαίνει η αντίστροφη διαδικασία, σε ότι αφορά τα αέρια, οπότε ενώ το ατμοσφαιρικό οξυγόνο δεσμεύεται, αποδίδεται διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα σύμφωνα με την σχέση:

C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + απελευθέρωση ενέργειας

Γενικά το τελικό ισοζύγιο σε ότι αφορά το παραγόμενο οξυγόνο κατά την ημέρα και το παραγόμενο διοξείδιο του άνθρακα κατά τη νύχτα έχει θετικό πρόσημο ως προς το οξυγόνο, το οποίο πλεονεκτεί και συνεπώς δρα αθροιστικά στο παραγόμενο και διοχετευόμενο οξυγόνο της ατμόσφαιρας. Έχει υπολογισθεί πως το διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται και αποδίδεται στην ατμόσφαιρα από ένα φυτό με την αναπνοή είναι μόλις το 1/3 με 1/5 αυτού που το φυτό δεσμεύει και καταναλώνει κατά την φωτοσύνθεση.

Δέσμευση του Διοξειδίου του Άνθρακα, παραγωγή Οξυγόνου
Πρώτο λοιπόν, άμεσο και ευεργετικό πλεονέκτημα από την παρουσία βλαστήσεως και γενικότερα των φυτών στην πόλη, είναι η δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα και η απελευθέρωση οξυγόνου στην ατμόσφαιρα. Πάνω σε αυτές τις διαφορές παραγωγής οξυγόνου και δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα στηρίζεται η ζωή του ανθρώπου. Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος για το ρόλο του φυτικού κόσμου θα πρέπει να υπολογισθεί ότι η διοχέτευση οξυγόνου στην ατμόσφαιρα από τα φυτά των τροπικών δασών συμβάλλει κατά 55% στην αύξηση του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα.

Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως το πράσινο φύλλωμα ενός ώριμου δένδρου π.χ. πλατάνι παράγει με τους μηχανισμούς της αναπνοής και της διαπνοής 1,7 χιλιόγραμμα οξυγόνου την ώρα. Ένα στρέμμα με 100 δένδρα μπορεί να διοχετεύσει στην ατμόσφαιρα μέχρι και 170 χιλιόγραμμα την ώρα.

Ας δούμε ένα παράδειγμα της σε Οξυγόνο προσφοράς της βλάστησης στην πόλη. Αν δεχτούμε ότι ο άνθρωπος καταναλώνει 550 λίτρα Οξυγόνου την ημέρα και ότι ένα φυτό –δένδρο για παραγωγή 150 γραμμαρίων ύλης για την ανάπτυξή του παράγει 22 λίτρα οξυγόνου χρειάζεται να παράξει 3,75 κιλά ύλης για την σε οξυγόνο ημερήσια ανάγκη ενός ατόμου.

Η κατανάλωση ενέργειας από το πράσινο στην πόλη
Μία ακόμα σημαντική συνεισφορά του πρασίνου των πόλεων (αστικού και περιαστικού) είναι η κατανάλωση ενέργειας. Ένα ώριμο δένδρο, κατά τη διάρκεια της αναπνοής και της διαπνοής, καταναλώνει 230.000 Kcal/ ημέρα ενέργεια – θερμοκρασίας, η οποία αντιστοιχεί με 5 κλιματιστικά συνεχούς λειτουργίας.

Επίσης στη σκιά ενός δένδρου παρατηρείται ελάττωση κατά 25 – 30% της ορατής ακτινοβολίας (ακόμα και το γρασίδι χωρίς την ύπαρξη δένδρων διοχετεύει μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας στο έδαφος, οπότε και υπάρχει μεγαλύτερη δροσιά).

Επιπλέον τόσο το αστικό όσο και το περιαστικό πράσινο συνδράμουν στην διατήρηση σταθερού θερμοκρασιακού επιπέδου στον αστικό χώρο αφού το καλοκαίρι συμβάλουν στην μείωση της θερμοκρασίας και το χειμώνα στην αύξηση της (κατά 2 – 7ο F), οπότε αποφεύγονται οι ακραίες θερμοκρασίες, οι οποίες είναι επικίνδυνες για τον πληθυσμό της πόλης. Ουσιαστικά τα φυτά απορροφούν μεγάλο μέρος της θερμότητας του ήλιου την ημέρα και την ελευθερώνουν σιγά – σιγά το βράδυ, οπότε και απαλύνουν την θερμοκρασία της ημέρας και θερμαίνουν τη νύχτα.

Το αστικό καθώς και το περαστικό πράσινο πέρα από παραγωγοί οξυγόνου, συμβάλουν στο φιλτράρισμα του ατμοσφαιρικού αέρα από του διάφορους ατμοσφαιρικούς ρύπους, όπως η σκόνη, τα μικροσωματίδια, το οξείδια του αζώτου, του άνθρακα και του θείου κλπ. Παρακάτω αναφέρονται δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα της απορρυπαντικής ικανότητας του αστικού και περιαστικού πρασίνου.

100 στρέμματα αστικού – περιαστικού πρασίνου (π.χ. οξιές) κατακρατούν 4 τόνους σκόνης, ετησίως, η οποία αποπλύνεται στο έδαφος σαν οργανική ουσία.
Σε έρευνα που έγινε στην Ρωσία αναφορικά με τις συγκεντρώσεις των αέριων ατμοσφαιρικών ρύπων, προέκυψε το αποτέλεσμα πως υπάρχει σημαντική μείωση τους όταν αυτοί διέρχονται από χώρους αστικού πρασίνου: Συγκέντρωση SO2 0,27 mg/m3 σε απόσταση 1000 μέτρων από το σημείο εκπομπής, μειώνεται στα 0,14 mg/m3 στα 1500 μέτρα χωρίς πράσινο και 0,08 mg/m3 στα 1500 μέτρα με ύπαρξη πράσινης ζώνης 500 μέτρων. Δηλ. παρατηρείται μείωση της συγκέντρωσης του διοξειδίου του θείου κατά 50%. Αντίστοιχα για τα οξείδια του αζώτου στα 1000 μέτρα από το σημείο εκπομπής η συγκέντρωση είναι 0,22 mg/m3, στα 1500 μέτρα χωρίς πράσινο 0,13 mg/m3 και σε πράσινη ζώνη 500 μέτρων στα 1500 μέτρα από το σημείο εκπομπής η συγκέντρωση των οξειδίων του αζώτου μειώνεται στα 0,07 mg/m3 μείωση 50% σε σχέση με την συγκέντρωση στα 1500 από το σημείο εκπομπής χωρίς την ύπαρξη ζώνης πρασίνου.
*Γράφει ο Κώστας Κασσιός
Ομότιμος Καθηγητής Τομέα Γεωγραφίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού ΕΜΠ