Αφιέρωμα στον Σπερχειό ποταμό

Ο μεγαλόπρεπος ποταμός της Στερεάς Ελλάδας διακρίνεται για την αλώβητη φυσιογνωμία του, καθώς από τις πηγές στα ψηλά μέχρι τις όμορφες εκβολές του, διατηρεί ακόμα τον αρχαίο του ρου. Το όνομα του πηγάζει από το ρήμα «σπέρχω» που σημαίνει «κινούμαι με ορμή», ενώ στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης αναφερόταν και ως Αλαμάνα. Ο Σπερχειός ξεκινάει την πορεία του από τα ανατολικά της κεντρικής Πίνδου και τον ορεινό όγκο του Τυμφρηστού, κινείται από τα δυτικά προς τα ανατολικά και μετά από 82,5 χλμ., εκβάλλει στον Μαλιακό κόλπο. Στην πορεία του δημιουργεί την μεγάλη κοιλάδα της Φθιώτιδας (κοιλάδα του Σπερχειού), που απλώνεται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Οίτης στα νότια και της Όθρυς στα βόρεια. Η λεκάνη απορροής του ποταμού καλύπτει μια έκταση 1.517 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Στα νερά του συμβάλλουν και άλλοι μικρότεροι ποταμοί που κατεβαίνουν από την Οίτη με σημαντικότερους τον Ίναχο (Βίστριζα), τον Γοργοπόταμο, το Μαυρονέρι και τον Ασωπό. Δεκάδες ακόμα μικρότεροι παραπόταμοι και ρέματα καταλήγουν στον Σπερχειό, όπως ο Ρουστιανίτης, ο Κατής, ο Κάκαβος, ο Ξηριάς Υπάτης, ο Ξηριάς Λαμίας, ο Ξηριάς Βαρδατών, το Παλαιόκαστρο, το Βοϊδόρεμα, η Μαρίτσα, ο Μαυριλιώτης, ο Πετσιώτης, το Καστανόρεμα, το Σαπουνόρεμα, το Βαγινόρεμα, το Δριστελόρεμα, το Παλιοχειμαρόρεμα, το Λειβαδόρεμα, το Σπερτόρεμα, ο Ψαροφωλιάς, το Καβουρόρεμα, το Κρανιόρεμα, ο Τριανταφυλλιάς, το Κακαβόρεμα και ο Γερακάρης.

Ο Σπερχειός είναι ένας «ζωντανός» ποταμός που με τα χρόνια έχει αλλάξει τελείως την γεωμορφολογία της περιοχής. Από την αρχαιότητα το ποτάμι έχει κατεβάσει υλικά που έχουν μετατοπίσει τις εκβολές του 8 χλμ. μέσα στην θάλασσα, ενώ υπολογίζεται ότι ο Μαλιακός κόλπος θα εξαφανιστεί από τις προσχώσεις του Σπερχειού μέσα στα επόμενα χίλια χρόνια. Πρόκειται για ένα ποτάμι που εμφανίζεται συχνά στην ιστορία, ενώ στην ελληνική μυθολογία λατρευότανε ως θεότητα. Εδώ ζούσε η αρχαία φυλή των Αινιανών, εδώ έγινε η ηρωική μάχη των Θερμοπυλών ενάντια στους Πέρσες, η νίκη των Βυζαντινών ενάντι των Βουλγάρων το 995, η διάσημη μάχη της Αλαμάνας και η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Το ποτάμι μάλιστα υπήρξε το πρώτο σύνορο της Ελλάδας από την εποχή της απελευθέρωσης της χώρας από τους Τούρκους. Σήμερα, και αν εξαιρέσει κανείς τα εγγειοβελτιωτικά έργα για την άρδευση της περιοχής στην τάφρο της Λαμίας, στον Σπερχειό δεν έχουν γίνει μεγάλες ανθρώπινες επεμβάσεις, όπως στα περισσότερα μεγάλα ποτάμια της χώρας μας. Έτσι μπορεί κανείς να παρατηρήσει τη φυσιογνωμία ενός μεγάλου ποταμού σε όλο το μήκος του. Από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία του ποταμού είναι οι απέραντες εκβολές του που δημιουργούν ένα μεγάλο και σημαντικό βιότοπο για πολλά είδη της πανίδας.

Σε όλο το μήκος του ο Σπερχειός ακολουθείται από πυκνή βλάστηση. Στα ψηλά συναντάμε ιτιές, πλατάνια, σφενδάμια, βελανιδιές, καστανιές, κ.ά. και μόλις η κοίτη μεγαλώσει, γύρω από τον ποταμό απλώνονται μεγάλα και πυκνά παραποτάμια δάση από σκλήθρα και λεύκες. Στις εκβολές του ο Σπερχειός δημιουργεί ελώδεις εκτάσεις με σαλικόρνιες και άλλα αλόφυτα, ενώ από πιο ψηλά μπορεί κανείς να διακρίνει τα τεράστια χρυσά λιβάδια από βούρλα και αγριοκαλαμιές. Κοντά στον ποταμό φυτρώνουν διάφορα αξιόλογα φυτά, όπως το αγριόσκορδο Allium sphaerocephalon, το Epilobium angustifolium, η Cardamine acris, ο Sideritis purpurea, ο Acinos suaveolens, το Centaurium erythraea, η Alkanna calliensis, το Cirsium arvense vestitum, η Angelica sylvestris, η Prunella laciniata, το αγριογαρύφαλλο Dianthus cruentus, η ορχιδέα Epipactis helleborine, η Lactuca viminea, η ενδημική Petrorhagia phthiotica, η Scabiosa tenuis, η σιληνή Silene multicaulis, η Veronica serpyllifolia, κ.ά.

Ο ποταμός αποτελεί έναν από τους κορυφαίους βιότοπους για δεκάδες είδη της ορνιθοπανίδας, στη χώρα μας. Ιδιαίτερα οι μεγάλες εκτάσεις των εκβολών συγκεντρώνουν χιλιάδες πουλιά κάθε χρόνο. Από τα αρπακτικά εδώ ζούνε στικταετοί, φιδαετοί, καλαμόκιρκοι, βαλτόκιρκοι, χειμωνόκιρκοι, τσίφτες, γερακίνες, πετρίτες, σαΐνια, ξεφτέρια, κιρκινέζια, βραχοκιρκίνεζα, μαυροκιρκίνεζα, κ.ά. Στα ρηχά τον χειμώνα συγκεντρώνονται πολλά παπιά, όπως ψαλίδες, χουλιαρόπαπιες, κιρκίρια, πρασινοκέφαλες, γκισάρια, σαρσέλες, καπακλήδες και σφυριχτάρια. Εδώ ζούνε 8 είδη ερωδιών (σταχοτσικνιάδες, πορφυροτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες, αργυροτσικνιάδες, νυχτοκόρακες, κρυπτοτσικνιάδες, μικροτσικνιάδες και σπάνιοι ήταυροι). Στις εκβολές διαχειμάζει και ο μεγαλύτερος πληθυσμός από αβοκέτες στην Ελλάδα με πάνω από 3.000 άτομα. Άλλα παρυδάτια είδη είναι η χουλιαρομύτα, η πετροτουρλίδα, ο θαλασσοσφυριχτής, η νανοσκαλίδρα, ο ακτίτης, ο κοκκινοσκέλης, ο πρασινοσκέλης, ο καλαμοκανάς, ο μαχητής, το μπεκατσίνι, το νεροχελίδονο και ο κορμοράνος. Κοντά στη θάλασσα πετάνε πολλά είδη από γλάρους και γλαρόνια. Από τα μικροπούλια ξεχωρίζουν η αλκυόνη, η καλαμοποταμίδα, η τσιχλοποταμίδα, η κιστικόλη, η σταρήθρα, το καλαμοτσίχλονο, ο αετομάχος, ο κοκκινοκεφαλάς, η νεροκελάδα, ο μελισσοφάγος και η υφάντρα.

Τα αμφίβια περιλαμβάνουν είδη, όπως ο κοινός φρύνος, ο πρασινόφρυνος, ο δεντροβάτραχος η κιτρινομπομπίνα και ο βαλκανοβάτραχος. Η ερπετοπανίδα αποτελείται από ποταμοχελώνες, βαλτοχελώνες, μεσογειακές χελώνες, κρασπεδοχελώνες, αβλέφαρους, τρανόσαυρες, νερόφιδα, σπιτόφιδα, λιμνόφιδα, σαπίτες, οχιές, κ.ά. Στα ψηλά του Σπερχειού ζούνε λύκοι και αγριόγατες. Η βίδρα έχει συνεχή παρουσία σε όλο το μήκος του ποταμού και η πανίδα των θηλαστικών συμπληρώνεται με αγριόχοιρους, αλεπούδες, ασβούς, κουνάβια, νυφίτσες, σκαντζόχοιρους, μυγαλές αλλά και ενδιαφέροντα είδη από νυχτερίδες, όπως μπαρμπαστέλους (Barbastella barbastellus), ωτονυχτερίδες (Plecotus auritus) και μεγάλους νυχτοβάτες (Nyctalus lasiopterus).

Πλούσια είναι η ιχθυοπανίδα του ποταμού με πολλά ενδημικά είδη. Ξεχωρίζει η παρουσία του στενότοπου ενδημικού ελληνοπυγόστεου (Pungitius hellenicus), της μπριάνας του Σπερχειού (Barbus sperchiensis) και του τσιρωνιού του Σπερχειού (Rutilus sp. Sperchios). Άλλα είδη είναι το ευρωπαϊκό τσιρωνάκι (Alburnoides bipunctatus), το χέλι (Anguilla anguilla), ο ζαχαριάς (Aphanius fasciatus) που ζει κατά χιλιάδες κοντά στις εκβολές, το αγκαθερό (Gasterosteus gymnourus), ο ποντογωβιός (Knipowitschia caucasica), το σκαρούνι (Luciobarbus graecus), το αττικόψαρο (Pelasgus marathonicus), η ποταμοσαλιάρα (Salaria fluviatilis), ο μακεδονικός ποταμοκέφαλος (Squalius vardarensis), η πέστροφα (Salmo trutta) και η αμερικάνικη πέστροφα (Oncorhynchus mykiss). Τέλος, πιστεύεται ότι οι εκβολές του Σπερχειού είναι ένας από τους λίγους εναπομείναντες στη χώρα μας τόπους αναπαραγωγής του κρανιού (Argyrosomus regius), ενός από τα πιο εντυπωσιακά θαλάσσια ψάρια.

πηγή: www.naturagraeca.com