Η συμβολή των δασών στον αγώνα του 1821

Τα δάση, όπως είναι γνωστό, συνδέονται στενά και πολύπλευρα με τη ζωή των κατοίκων και γενικά με την ιστορία του τόπου.

Ο σύνδεσμος αυτός βασίζεται στην πολύπλευρη, πολύτιμη και τεράστια προσφορά και αξία των δασών προς τον άνθρωπο, γεγονός που προέρχεται από την ίδια τη φυσική ύπαρξη και προορισμό τους μέσα στο όλο συγκρότημα της φύσεως.

Μέσα σ’ αυτή τη σημασία των δασών τοποθετείται και η ιδιαίτερα σημαντική συμβολή τους στις διάφορες στρατιωτικές επιχειρήσεις και γενικά στις στρατιωτικές ανάγκες του τόπου, η οποία συμβολή μπορεί να διακριθεί σε άμεση και έμμεση.

Στην άμεση στρατιωτική συμβολή και σημασία των δασών ανάγεται η χρησιμοποίησή τους για κάλυψη και απόκρυψη κινήσεων, για οργάνωση άμυνας και ορμητηρίων, για εξορμήσεις και επιθέσεις.

Γενικά ο χώρος του δάσους, με τη βοήθεια και του συνυπάρχοντος συνήθως ορεινού εδάφους, της ποικιλόμορφης φυσικής διαμορφώσεως της δασικής περιοχής με τις δύσκολες προσπελάσεις κλπ., είναι ο κύριος χώρος των διαφόρων δραστηριοτήτων και επιχειρήσεων στρατιωτικής φύσεως.

Είναι επίσης, ο χώρος του δάσους, ακαταγώνιστος σύμμαχος για τις τοπικές στρατιωτικές δυνάμεις σε κάθε περίπτωση άμυνας και διαφόρων επιθετικών εξορμήσεων.

Όσο όμως ο δασωμένος και συνήθως ορεινός και δυσκολοπροσπέλαστος χώρος είναι ευνοϊκός για τις στρατιωτικές δυνάμεις του τόπου οι οποίες γνωρίζουν γενικά τις συνθήκες της περιοχής, άλλο τόσο αποβαίνει αφάνταστα δυσμενής παράγοντας για τον εχθρό που δε γνωρίζει την περιοχή.

Επίσης τα δάση προσφέρουν την απαραίτητη ξυλεία για στρατιωτικά έργα και εγκαταστάσεις, όπως είναι οχυρώσεις, γέφυρες, πρόχειρες κατοικίες κ.α.

Έτσι τα δάση μπορούμε να πούμε ότι, αποτελούν σπουδαίο πολεμικό παράγοντα με ενεργό συμμετοχή και τεράστια σημασία σε κάθε στρατιωτική ενέργεια.

Εκτός όμως από την άμεση στρατιωτική σημασία, σπουδαιότατη είναι και η έμμεση συμβολή των δασών στις στρατιωτικές ανάγκες και απαιτήσεις.

Από τις περιπτώσεις που φανερώνουν και έμμεση στρατιωτική σημασία των δασών μπορούμε ν’ αναφέρουμε την υγιεινή τους επίδραση η όποια αποβαίνει αξιόλογος πολεμικός παράγοντας διά της διατηρήσεως των κατοίκων υγιείς, ρωμαλέους, με αντοχή σε κακουχίες – κόπους – στερήσεις και ταλαιπωρίες, προσόντα τα όποια ανέκαθεν αναγνωρίζονται σαν ξεχωριστά πλεονεκτήματα από στρατιωτική άποψη.

Τα δάση, επίσης, επιδρούν και ψυχικά, τονώνουν το ηθικό, γιγαντώνουν τη θέληση, δυναμώνουν την πίστη, ανδρειεύουν την καρδιά, ατσαλώνουν το σθένος και διατηρούν τους κατοίκους με ψυχική ρώμη και αυτοπεποίθηση, με θάρρος και τόλμη τα όποια αποτελούν προσόντα που εκτιμιούνται σαν πολύτιμα εφόδια σε καιρό πολέμου.

Επίσης, η άσκηση του κυνηγιού για τροφή που συνδέεται στενά με τα δάση και γενικά με το δασικό χώρο, προσφέρει πολύτιμη εξάσκηση, σκληραγωγία και έμμεση εκπαίδευση πολεμιστών, γι’ αυτό και θεωρήθηκε σαν άριστη πολεμική και στρατιωτική προετοιμασία, ονομασθείσα μάλιστα «φαιδρά» και «χαρίεσσα» αδελφή πολέμου.

Ακόμα, στα δάση συνήθως καταφεύγουν σε καιρό πολέμου, πολλοί κάτοικοι για να προστατευθούν, να συντηρηθούν και να βοηθήσουν ποικιλότροπα στις διάφορες στρατιωτικές ανάγκες και επιχειρήσεις.

Από την ποικίλη και σημαντική αυτή προσφορά και σημασία των δασών θα σταθούμε στο μεγάλο ιστορικό γεγονός του Έθνους, στον αγώνα του 1821, για να γνωρίσουμε πιο συγκεκριμένα, από πιο κοντά και πιο ζωντανά τη μεγάλη στρατιωτική σημασία τους, αναζητώντας την πολύπλευρη συμβολή τους στο ανεπανάληπτο αυτό θαύμα της παγκόσμιας ιστορίας.

Η επανάσταση του 1821, η ιστορική αυτή εποποιΐα, δεν ήρθε ξαφνικά αλλά αφού προηγήθηκε ένας επικός πολύχρονος απελευθερωτικός αγώνας του Ελληνικού Έθνους, ένας μακροχρόνιος αδυσώπητος πόλεμος σε πολλά μέτωπα.

Στο δύσκολο αυτόν αγώνα τα δάση συμμετείχαν πολύπλευρα, βοήθησαν σημαντικά και συνέβαλαν ουσιαστικά στην επιτυχία του.

Μέσα στην ιστορία του μεγάλου αγώνα, τα δάση είχαν τη δική τους θέση, έγραψαν μια ξεχωριστή δική τους ιστορία.

Από την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως και σε όλη τη διάρκεια της τουρκικής κατακτήσεως, επικράτησε μια τάση φυγής και απομακρύνσεως των κατοίκων προς ασφαλέστερα μέρη με βασικό λόγο τη μη υποταγή και υποδούλωσή τους, την ασφάλεια και περιφρούρηση της ζωής τους, τη διατήρηση της ανεξαρτησίας στον τρόπο ζωής και εργασίας και γενικά τη διατήρηση και υπεράσπιση της ελευθερίας τους.

Είναι πολλοί εκείνοι που εγκατέλειψαν τα σπίτια και τις περιουσίες τους, κατέφυγαν και εγκαταστάθηκαν σε ορεινά, απρόσιτα και δασωμένα μέρη όπου οργάνωσαν τη ζωή τους.

Από τότε αρχίζει μια νέα φάση και στην ιστορία των δασών όπως γενικότερα στην ιστορία του τόπου.

Τα βουνά και τα δάση γίνονται καταφύγιο, κρησφύγετο και προσωρινή ή μόνιμη εγκατάσταση συνεχώς και περισσοτέρων κατοίκων.

Από την τότε ζωή των κατοίκων μέσα στα δάση στα οποία βρίσκανε ξεχωριστή ασφάλεια και προστασία έμεινε και η χαρακτηριστική φράση: «Όσα φυλάει η πουρναριά, δεν φυλάει η Παναγιά».

Εκεί, στο δασικό ορεινό χώρο, δημιουργούνταν μια καινούργια ζωή και άρχιζε ένας σκληρός αγώνας εναντίον του κατακτητή.

Τα δάση με την ξυλεία τους βοηθούν να δημιουργηθούν οι νέες κατοικίες πάνω στα βουνά και μέσα στα δάση, να κατασκευασθούν τα απαραίτητα εργαλεία και σκεύη.

Δάση εκχερσώνονται και παραχωρούν τη θέση τους σε καινούργιες και συνεχώς επεκτεινόμενες γεωργικές καλλιέργειες.

Συντηρούν την αυξανόμενη και εντατικοποιούμενη κτηνοτροφία, ακόμα και με την, σε βάρος του, υποβάθμισή τους, περιορισμό τους ή και εξαφάνισή τους.

Εξασφαλίζουν εργασία σε όσους εγκαθίστανται στο δασικό χώρο και αποβαίνουν κύριος οικονομικός παράγοντας.

Καλύπτουν τις αυξανόμενες ανάγκες σε πάσης φύσεως δασικά προϊόντα όπως ξυλεία κατασκευών, καυσόξυλα κλπ.

’Εξασφαλίζουν επίσης στους κατοίκους τροφή όπως θηράματα, καρπούς, χόρτα κλπ.

Γενικά τα δάση συνεχίζουν να προσφέρουν τις πολλές και σημαντικές ωφέλειες και προϊόντα τους προς όλους τους κατοίκους, σ’ αυτούς που ήταν εγκατεστημένοι στα δάση ή στους κάμπους, στα χωριά ή στις πόλεις, βοηθώντας έτσι πολύπλευρα και ουσιαστικά στη νέα κατάσταση που δημιουργείται.

Η τάση όμως των κατοίκων, προς τα βουνά και τα δάση, συνεχίστηκε σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας.

Έτσι συνεχώς και περισσότεροι κάτοικοι κατέφευγαν και συγκεντρώνονταν στα βουνά και στα δάση όπου ανέπτυξαν, με την πάροδο του χρόνου ελεύθερες Κοινότητες.

Μακρυά από τις πιέσεις, τις ταπεινώσεις, και τους διωγμούς του κατακτητή οι κάτοικοι του ορεινού δασικού χώρου, μπόρεσαν και δημιούργησαν αξιόλογες κοινωνικές και εμπορικές σχέσεις ακόμα και με τον ευρωπαϊκό χώρο, καλλιέργησαν τα γράμματα και τις τέχνες και γενικά ανέπτυξαν μια αξιοθαύμαστη κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική δραστηριότητα.

Έτσι δημιουργήθηκαν διάφορα Κέντρα όπως είναι στο Πήλιο, σε νησιά του Αιγαίου, σε Κοινότητες της Πελοποννήσου, στα γνωστά Αμπελάκια, στο Μέτσοβο, στο Ζαγόρι, στη Νάουσα και σε πολλά άλλα μέρη.

Γενικώτερα η ζωή, οι διάφορες εκδηλώσεις και δραστηριότητες των κατοίκων, στον ορεινό και δασικό χώρο, εμφανίζονται στενά δεμένες με τα δάση και τη δασοπονία.

Σέ μερικές περιοχές μάλιστα τα δάση ήταν ο κυριότερος παράγοντας της οικονομίας και η δασοπονία αποτελούσε πολύτιμο και σημαντικό τομέα απασχολήσεως των κατοίκων.

Η εκμετάλλευση των δασών υπήρξε ελεύθερη, χωρίς να είναι δυνατή κρατική επέμβαση.

Η οθωμανική διοίκηση ενδιαφέρονταν μόνο για τους φόρους των δασικών προϊόντων δηλαδή της δεκάτης και άλλων δοσιμάτων. Γ’ αυτό, οι υλοτομίες εποπτεύονταν από τους τιμαριώτες και βοεβόδες οι όποιοι ανέθεταν την παρακολούθησή τους στους ειδικούς αγάδες επί των δασών. Ενώ σημαντικές εκτάσεις δασών όπως επίσης βοσκοτόπων και γεωργικής γης, περιήλθαν στην κυριότητα του τούρκικου κράτους.

Επίσης δεν υπήρχαν όργανα για την καθοδήγηση και παρακολούθηση σωστής εκμεταλλεύσεως και διαχειρίσεως των δασών, και δασικά αδικήματα για υλοτομίες, εκχερσώσεις, εμπρησμούς, βοσκή κλπ. δεν βεβαιώνονταν.

Τα βουνά και τα δάση με όλη την πολύπλευρη και πολύτιμη συμβολή τους για τη ζωή των κατοίκων, βοήθησαν περαιτέρω στη διαφύλαξη και συνέχιση της πλούσιας παραδόσεώς μας και στάθηκαν απόρθητο φρούριο στις πιέσεις για εξισλαμισμό του ελληνικού πληθυσμού, γεγονός που έκανε αργότερα τον Κοσμά τον Αιτωλό να εξυμνήσει τη ζωή πάνω στα βουνά σαν την πιο πλησιέστερη προς το χριστιανικό ιδανικό.

Στα βουνά και στα δάση όμως δε συγκεντρώθηκαν οι κάτοικοι μόνο για να είναι μακρυά από τον κατακτητή, για να ζουν ελεύθεροι, αλλά και για να αγωνιστούν κατά του κατακτητή με κάθε τρόπο και μέσο.

Έτσι τα βουνά και τα δάση έγιναν το καταφύγιο και το ορμητήριο για τη ζωή και τη λευτεριά, φρούρια, προστασίας για τη ζωή, προπύργια αγώνων και κάστρα της λευτεριάς.

Δεν υπήρχε βουνό, δεν έμεινε δάσος που να μη κατοικηθεί και να μη συμμετέχει στη νέα ζωή και στον καινούργιο αγώνα των κατοίκων.

Από εκεί περίμεναν όλοι το ξεκίνημα το ξεσήκωμα, το φεγγοβόλημα του λυτρωμού, τον ερχομό της λευτεριάς.

Και πράγματι, εκεί στα βουνά και στα δάση πρωτοακούστηκαν και αντήχησαν παντού οι σάλπιγγες του μεγάλου ξεσηκωμού του Έθνους.

Εκεί πάνω πρωτοχάραξε η μέρα του μεγάλου αγώνα.

Εκεί πρωτόφεξε το φως της λευτεριάς.

Εκεί άρχισε να χάνει τη δύναμή της η μεγάλη νύχτα της σκλαβιάς.

Εκεί φύτρωσε η ελπίδα, θέριεψε η πίστη και έγιναν αγώνας.

Εκεί η καρτερία έγινε δύναμις, το θάρρος αγώνας, η ελπίδα θυσία και η απόφαση λευτεριά.

Εκεί το φως της λευτεριάς πρωτοδιέλυσε την απέραντη σκληρή νύχτα της σκλαβιάς, το σκοτάδι των 400 χρόνων.

Εκεί ακούστηκε κι’ αντήχησε, σ’ όλα τα βουνά και τα λαγκάδια, το σύνθημα της εξεγέρσεως. «Ελευθερία ή Θάνατος».

Οι επανειλημμένες εξεγέρσεις των Ελλήνων μετατρέπουν τα βουνά και τα δάση σε πεδία μαχών.

Οι κλέφτες και αμαρτωλοί για την ανεξαρτησία και την ελεύθερη ζωή τους αλλά και για τις εξορμήσεις τους είχαν σαν περιοχή κυριαρχίας τους τα βουνά και τα δάση όπου έμεναν συνεχώς ή τον περισσότερο χρόνο.

Για ένα μάλιστα καλό λημέρι, ορεινό ή χαμηλό, μόνιμο ή προσωρινό, απαραίτητο στοιχείο για την άσφάλειά του ήταν το δάσος.

Εκεί, στα αρματολίκια και στα λημέρια των κλεφτών, στα ορεινά κρησφύγετα, στα δασωμένα βουνά, μαθαίνουν οι “Έλληνες να πολεμούν.

Η ζωή και οι αγώνες τους δένονται στενά με την Ελληνική φύση, τα βουνά και τα δάση.

Εκεί, στα βουνά και στα δάση, στο χώρο της Κλεφτουριάς, μαζεύονταν συνεχώς και περισσότεροι νέοι που προτιμούσαν τις κακουχίες και τους κινδύνους, τη σκληρή ζωή και τους αγώνες, από τη ζωή του ραγιά.

Ο σκλαβωμένος λαός συγκινούνταν ιδιαίτερα από το ανέβασμα στα βουνά και στα δάση, στην ελεύθερη ζωή, γι’ αυτό και με πολλά και χαρακτηριστικά δημοτικά τραγούδια ζωντάνευε τη ζωή των αρματολών και των κλεφτών στα βουνά και στα δάση καθώς και τους αγώνες τους για την Πατρίδα και τη λευτεριά.

Εκεί, στις απρόσιτες και δασωμένες περιοχές, οργανώθηκε η Κλεφτουριά κι’ εκεί μπόρεσε να εξασφαλίσει την ύπαρξή της και να αγωνίζεται κατά της σκλαβιάς.

Από εκεί ξεχύθηκε η ορμή, η ακατανίκητη θέληση και η αποφασιστικότητα για τη λευτεριά.

Σέ όλα τα βουνά και τις βουνοκορφές, τα δάση και τις λαγκαδιές αντιλαλεί η αντρεία των αγωνιστών και η πίστη τους στον αγώνα για τη λευτεριά.

Εκεί, στα βουνά και στα δάση, μέρα και νύχτα, με βροχή και με χιόνια με κρύο και παγωνιά ατσαλώνεται η θέληση, γιγαντώνεται το θάρρος και εμψυχώνεται κάθε Έλληνας.

Εκεί, στα βουνά με το τσαπί στο χέρι και το τουφέκι στον ώμο. Εκεί στα δάση με το τσεκούρι στο χέρι και το σπαθί στη μέση, οι κάτοικοι γράφουν καινούργιες σελίδες δόξας, καινούργια ένδοξη ιστορία.

Εκεί μέσα στα δέντρα του δάσους ξαναγεννιέται το αθάνατο δέντρο της λευτεριάς.

Σέ όλη όμως την περίοδο της σκλαβιάς, κατά τη διάρκεια των συνεχών αγώνων και σε κάθε περίπτωση έξεγέρσεων και συγκρούσεων, επαναστάσεων και μαχών, τα δάση που ήταν πάντα παρόντα και συμμετείχαν πολύπλευρα, απετέλεσαν και ιδιαίτερο στόχο εξοντώσεως και κυρίως με εμπρησμούς.

Δεν υπήρχε σχεδόν δάσος στο όποιο να μη μπήκε φωτιά με σκοπό την απομάκρυνση ή την εξόντωση, από την περιοχή, των κλεφτών, των αγωνιστών.

Πολλά δάση κάηκαν κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας για λόγους εκδικήσεως ή για αναγκαστική εγκατάλειψή τους (της περιοχής) από τους κατοίκους και αγωνιστές.

Οι φωτιές όμως που έκαψαν τα δάση έδωσαν δύναμη στον αγώνα και κράτησαν άσβεστη τη φλόγα για τη λευτεριά.

Με τα βουνά και τα λαγκάδια, τα καταράχια και τις ρεματιές, τα δέντρα και τα δάση συνδέθηκαν λοιπόν στενά η ζωή και οι αγώνες των αγωνιστών του 1821.

Αυτός ο τόπος έγινε επίσης τάφος και κοιμητήρι των ηρωικών αγωνιστών του 1821 και φυλάγει για πάντα τη μνήμη και τη δόξα τους.

Αναμφισβήτητα λοιπόν υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική και πολύτιμη η συμβολή των δασών κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και την επανάσταση του 1821. Βοήθησαν αποτελεσματικά, συμμετείχαν πολύπλευρα στην τρομερά δύσκολη και τεράστια προσπάθεια των Ελλήνων για να συνεχιστεί η ζωή, οι παραδόσεις, τα ήθη και έθιμα, τα γράμματα και οι τέχνες και προπαντός το αιώνιο Ελληνικό πνεύμα, η ελεύθερη Ελληνική ψυχή, η αθάνατη ΕΛΛΑΔΑ.

Από τον ΑΣΤΕΡΙΟ ΖΑΧΑΡΗ, Δασολόγο

* dasarxeio.com